ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ: μια ανεκτίμητη πηγή πλούτου και ένα σπάνιο οικοσύστημα

Αρκετή συζήτηση γίνεται για τα ποτάμια οικοσυστήματα της χώρας μας, για την διαχείριση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων, για την εφαρμογή των νόμων και των ευρωπαϊκών οδηγιών για τα νερά. Η συζήτηση φέρνει στην επιφάνεια μια σειρά από περιβαλλοντικά «εγκλήματα» σε ό,τι αφορά τα ποτάμια, τους χείμαρρους, τις εκβολές. Είναι η αλόγιστη ρύπανση, οι εκτροπές και οι ευθυγραμμίσεις της κοίτης τους, οι καταστροφές των παραποτάμιων δασών, η καταστρατήγηση κάθε έννοιας προστασίας, το παράνομο κυνήγι. Είναι ο Ασωπός, είναι ο Αλιάκμονας, ο Έβρος, ο Αξιός, ο Πηνειός, ο Αχελώος

Είναι για μας ο Σπερχειός. Ο Σπερχειός, μια ανεκτίμητη πηγή πλούτου και ένα σπάνιο οικοσύστημα. Έδαφος, νερά, πηγές, δροσερή αύρα, παραποτάμιο δάσος, το δέλτα και οι εκβολές, πλούσια πτηνοπανίδα, υδρόβια διάφορα, ερπετά, ψάρια, ένα οικοσύστημα που οφείλουμε να το προστατέψουμε σαν κόρη οφθαλμού. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία που θα μπορούσε κανείς να επισημάνει στα πλαίσια μιας προσέγγισης του όλου θέματος του ποταμού

H ΡΥΠΑΝΣΗ
Το ποτάμι σήμερα είναι ο φυσικός αποδέκτης όλων των λυμάτων της περιοχής της λεκάνης του. Υγρά απόβλητα ελαιοτριβείων, εργοστασίων και βιοτεχνιών, στάβλων και άλλων κτηνοτροφικών μονάδων αλλά και αστικά λύματα των παραποτάμιων χωριών οδηγούνται ανεξέλεγκτα στην κοίτη. Οι παράνομες χωματερές κατά μήκος του ποταμού αλλά και τα φυτοφάρμακα και οι συσκευασίες τους, συμπληρώνουν τις εστίες της ρύπανσης. Στις εκβολές του το νερό γίνεται μαύρο. Η εικόνα των νεκρών ψαριών είναι συνηθισμένη. Αιτία; Η έλλειψη οξυγόνου ως αποτέλεσμα της έντονης ρύπανσης των νερών. Οι ψαράδες που χρόνια ψαρεύουν κοντά στις εκβολές του, σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Το ίδιο και οι αγρότες της Ανθήλης. Τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό είναι ένας βούρκος, ιδιαίτερα στο τμήμα μετά τη Δαμάστα. Μ’ αυτό οι αγρότες ποτίζουν τα χωράφια τους. Είναι οκτώ χιλιάδες στρέμματα περίπου από το Μοσχοχώρι και κάτω, από τα οποία τέσσερις χιλιάδες στρέμματα κάτω από την Αλαμάνα, τα περισσότερα ορυζώνες.

ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ – ΠΛΗΜΜΥΡΟΓΕΝΝΕΣΗ
Πολλές είναι οι απειλές των παραποτάμιων περιοχών από τις κατά καιρούς πλημμύρες του Σπερχειού. Δεν ξεχνιέται εύκολα η πλημμύρα, που πριν μερικά χρόνια «πήρε» όλες τις γέφυρες. Συζητήσεις και μελέτες έχουν γίνει. Δυστυχώς δεν βγήκαν ιδιαίτερα συμπεράσματα, που θα οδηγούσαν σε λύση. Η φύση δεν συγκρατείται εύκολα, πόσο μάλλον όταν την βιάζεις, όπως παράδειγμα τα τελευταία Μεγάλα Έργα στην περιοχή του κάμπου και ιδιαίτερα αυτά της νέας χάραξης της γραμμής του ΟΣΕ με τις επεμβάσεις στην κοίτη του ποταμού. Οι επιστήμονες δασολόγοι τονίζουν με έμφαση ότι απαιτούνται έργα ορεινής υδρονομίας, μικρά φράγματα - αναβαθμοί και μικροί ταμιευτήρες νερού στα ψηλά για τη συγκράτηση των νερών και των φερτών και έργα για την προστασία των δασών στα πλευρά των χειμάρρων, έτσι ώστε να μειωθεί η δυναμική του νερού. Αλλιώς θα μιλάμε για σισύφεια αντιπλημμυρικά έργα, όπως αποδεικνύεται κάθε χρόνο, γιατί η κοίτη πάντα θα γεμίζει από φερτά και οι κίνδυνοι της πλημμύρας θα υπάρχουν.

Η φύση είχε προβλέψει και για την εκτόνωση των πλημμυρικών φαινομένων δημιούργησε το παραποτάμιο δάσος, εκατοντάδες μέτρα αριστερά και δεξιά του ποταμού, το οποίο δυστυχώς καταστράφηκε και είναι επόμενο, αυτή την πίεση του νερού να την δέχονται τώρα τα χωράφια, που αντικατέστησαν το δάσος.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ NATURA 2000
Η περιοχή της λεκάνης του Σπερχειού έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα NATURA 2000 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Κατά τη γνώμη μας δεν έχει γίνει η κατάλληλη ενημέρωση των κατοίκων της περιοχής, ώστε όλοι να ξέρουν τι σημαίνει αυτό. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια φάση αναθεώρησης των ορίων του NATURA για να συμπεριλάβει, πιθανόν, τις επεμβάσεις των μεγάλων έργων, που ανέτρεψαν πολλά πράγματα. Είναι ανάγκη να συσταθεί ο φορέας διαχείρισης της Λεκάνης του Σπερχειού, να γίνει η ενημέρωση των κατοίκων και των αγροτών και να προχωρήσει το Προεδρικό Διάταγμα θεσμοθέτησης της λειτουργίας του Προγράμματος

ΧΛΩΡΙΔΑ – ΠΑΝΙΔΑ - ΑΝΑΔΕΙΞΗ
Ένα που θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο μελέτης και ανάδειξης, στα πλαίσια των νέων χρήσεων και της νέας αντίληψης για το ποτάμι, είναι η ανάδειξη του παραποτάμιου δάσους και η δυνατότητα επισκεψιμότητάς του. Τα πανέμορφα πλατανοδάση, το πλατανοδάση των Μεξιατών και της Μάκρης με διαδρομές ποδηλάτου και περιπάτου, με χώρους αναψυχής κατά μήκος της όχθης του ποταμού, μπορούν να γίνουν χώροι επισκέψιμοι από όλους. Επίσης επισκέψιμοι από σχολεία και περιβαλλοντικές ομάδες για παρατήρηση της πτηνοπανίδας και του νερού σε συνδυασμό και με την ύπαρξη του Ιππικού Ομίλου. Δυστυχώς όμως αντί γι’ αυτό, οι καταπατήσεις και οι εκχερσώσεις του παραποτάμιου δάσους συνεχίζονται, το παράνομο κυνήγι και η ρύπανση επίσης, με την ανοχή και την αδιαφορία των αρμοδίων υπηρεσιών.

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ
Διανύουμε εποχές ισχνών αγελάδων σε ό,τι αφορά το νερό. Η προστασία και διαχείριση των υδατικών πόρων είναι πρώτιστο καθήκον όλων, και ιδιαίτερα των υπευθύνων φορέων. Στα πλαίσια της Λεκάνης του Σπερχειού θα μπορούσε να λειτουργήσει ένας Φορέας Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Λεκάνης Σπερχειού, με την ευθύνη της καταγραφής και παρακολούθησης όλων των σημείων υδροληψίας (γεωτρήσεις, πηγάδια, φυσικές πηγές), των επιφανειακών νερών και των υγροτόπων της περιοχής και με στόχο την βιώσιμη ήπια διαχείριση και την προστασία των αποθεμάτων. Είναι ανάγκη να αλλάξουμε τον τρόπο διαχείρισης των νερών, να στραφούμε στην εξοικονόμηση και στην οικονομία. Αυτό σημαίνει κυρίως εκσυγχρονισμό στην άρδευση με στροφή στα συστήματα στάγδην, με ευθύνη κυρίως της πολιτείας, αποφυγή των υδατοβόρων καλλιεργειών, αλλά και μικρές υδατοδεξαμενές, ίσως και κατά μήκος του ποταμού, για άρδευση και ενίσχυση του υπόγειου υδροφορέα, αφού πρώτα εξασφαλίσουμε την μη ρύπανση. Να περιορίσουμε τις γεωτρήσεις και να αντιμετωπίσουμε το παράνομο των διανοίξεων. Η στροφή στην οικολογική βιολογική γεωργία, τα προϊόντα ποιότητας, οι μη υδατοβόρες καλλιέργειες σε συνδυασμό με τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων άρδευσης και ο περιορισμός των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, είναι ίσως η προοπτική μιας βιώσιμης διαχείρισης της ευρύτερης περιοχής της Λεκάνης του Σπερχειού.

ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΚΑΙ Ο ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ
Το Δέλτα του Σπερχειού είναι μια ξεχωριστή προστατευόμενη περιοχή με ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά. Το σημαντικότερο στοιχείο της είναι ότι φιλοξενεί πολλά είδη πουλιών, ιδιαίτερα αποδημητικών κατά τη χειμερινή περίοδο. Γι’ αυτό και έχει ενταχθεί σε μια σειρά σημαντικών διεθνών συμβάσεων, οδηγιών και προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει ανακηρυχθεί ως καταφύγιο άγριας ζωής. Η χώρα μας έχει αναλάβει αυξημένες δεσμεύσεις και υποχρεώσεις για την προστασία και την ορθολογική διαχείριση των εκβολών του Σπερχειού και του Υγροτόπου του Μαλιακού, για την αποφυγή δραστηριοτήτων και επεμβάσεων, που ενδεχόμενα να έχουν αρνητικές επιπτώσεις Όμως οι εμπειρίες μας λένε το αντίθετο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς σφυρίζουν αδιάφορα μπροστά στην κακοδιαχείριση που υφίσταται η περιοχή. Αντί να είναι περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και χώρος επισκέψιμος, ιδιαίτερα για τα σχολεία και τους μαθητές, είναι περιοχή παράνομου κυνηγίου και παράνομης αλιείας. Το ανεξέλεγκτο και πολλές φορές παράνομο κυνήγι σε όλο το μήκος της κοιλάδας του Σπερχειού, μέχρι τις εκβολές του, είναι μια μόνιμη γάγγραινα.

Ιούλιος 2008

Στέφανος Σταμέλλος
Μέλος των Οικολόγων Πράσινων