ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΟΓΕΝΕΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ

Παναγιώτης Στ. Στεφανίδης
Δασολόγος-Γεωλόγος
Επίκουρος Καθηγητής

Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων
Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Α.Π.Θ.

Το ιδιαίτερο μεσογειακό κλίμα της χώρας μας με την ανισοκατανομή των κατακρημνισμάτων στις διάφορες εποχές του έτους, το ξηρό και θερμό καλοκαίρι, αλλά και τις βροχές με μεγάλη ραγδαιότητα (καταιγίδες), προκαλεί προβλήματα λειψυδρίας αλλά και πλημμυρών.
Ασφαλώς το κυρίαρχο στοιχείο σε κάθε πλημμύρα είναι η μεγάλη ραγδαιότητα της βροχής (μεγάλο ύψος βροχής σε μικρό χρονικό διάστημα). Είναι όμως μόνο αυτό το αίτιο των πλημμυρικών φαινομένων που εκδηλώνονται στις πεδινές κυρίως περιοχές; Γιατί δεν αποδίδουν τα πεδινά αντιπλημμυρικά έργα εφόσον σχεδιάσθηκαν και εκτελέσθηκαν ώστε να διέρχεται δια μέσου αυτών η μέγιστη υδατοστερεοπαροχή;
Στο άρθρο μου αυτό διερευνώνονται τα αίτια και ο μηχανισμός λειτουργίας των πλημμυρικών φαινομένων στον ελλαδικό χώρο, καθώς και η δυνατότητα αποτροπής ή ελαχιστοποίησης των φαινομένων αυτών με την κατασκευή των απαραίτητων έργων.
Το πρόβλημα των πλημμυρικών καταστροφών στη χώρα μας δεν είναι πρόσφατο. Αποτελεί μόνιμη μάστιγα του τόπου τα τελευταία 150 χρόνια.
Τα σημαντικότερα πλημμυρικά φαινόμενα των τελευταίων ετών σε διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου έχουν ως εξής:
- Νήσος Θάσος: Νοέμβριος 1989
- Λιβάρτζι Καλαβρύτων: Σεπτέμβριος 1990, 4 νεκροί
- Φούρκα Ν. Χαλκιδικής: Δεκέμβριος 1990
- Καταστάρι Ν. Ζακύνθου: Οκτώβριος 1992
- Αθήνα (Βούλα, Βάρκιζα, Βουλιαγμένη, Γλυφάδα) Νοέμβριος 1993
- Μονόλοφος Ν. Θεσσαλονίκης: Μάϊος 1994, 2 νεκροί
- Αθήνα (Κηφισσός, Ποδονίφτης): Οκτώβριος 1994, 13 νεκροί
- Βρασνά-Ασπροβάλτα Ν. Θεσσαλονίκης: Δεκέμβριος 1994
- Αττική, Νοέμβριος 1995
- Ξάνθη, Νοέμβριος 1996
- Κόρινθος Ιανουάριος 1997
- Πάτρα Οκτώβριος 1997
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις τα πλημμυρικά φαινόμενα εκδηλώθηκαν σε ρεύματα τα οποία πριν την εκβολή τους στη θάλασσα ή στον μεγαλύτερό τους αποδέκτη ποταμό, διέρχονται διαμέσου μικρών ή μεγάλων αστικών κέντρων.
Από την μελέτη του μηχανισμού λειτουργίας των πλημμυρικών φαινομένων για κάθε μία από τις παραπάνω περιπτωσεις διαπιστώνουμε ότι τα αίτια των πλημμύρων είναι τα εξής:
• Η μερική ή ολική καταστροφή της δασικής βλάστησης στις λεκάνες απορροής των χειμαρρικών ρεμάτων, έτσι ώστε η εναπομένουσα δασική βλάστηση, να είναι ανεπαρκής για να ασκήσει τη μέγιστη υδρολογική και προστατευτική της επίδραση.
• Η ανεπάρκεια των τεχνικών έργων (γεφυρών κ.λ.π.) για την παροχέτευση της μέγιστης πλημμυρικής παροχής.
• Οι στενώσεις των κοιτων στην πεδινή διαδρομή των ρευμάτων, ιδιαίτερα όταν αυτές διέρχονται δια μέσου οικισμών. Οι παραπάνω στενώσεις προκαλούνται από επιχωματώσεις των κοιτών για την επέκταση παροχθίων οικοπέδων.
• Η εξαφάνιση της κοίτης χειμαρρικών ρευμάτων είτε λόγω επέκτασης γεωργικών καλλιεργειών είτε λόγω οικοπεδοποίησης.
• Η αποσπασματική εκτέλεση έργων σε μικρά τμήματα της πεδινής διαδρομής αντί να επιλύσει, επιτείνει το πλημμυρικό πρόβλημα.
• Η μετατροπή των ανοιχτών φυσικών αγωγών σε δρόμους, πλατείες κλπ. χωρίς να έχουν, οι κλειστοί πλέον αγωγοί, τις ανάλογες διαστάσεις για τη διοχέτευση μέσω αυτών της μέγιστης υδατοστερεοπαροχής.
• Οι απορρίψεις μπαζών, σκουπιδιών στις κοίτες των ρευμάτων.
• Η αύξηση του συντελεστή απορροής λόγω “τσιμεντοποίησης” μεγάλων τμημάτων των λεκανών απορροής, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα.
• Η στερεομεταφορά των χειμαρρικών ρευμάτων. Αυτόχθονα ή ετερόχθονα (ανθρωπογενή) υλικά, τα οποία προσχώνουν τις κοίτες τους, ιδιαίτερα ανάντη στενώσεων της κοίτης και των γεφυρών, με συνέπεια να μειώνεται στο ελάχιστο η παροχετευτικότητά τους.
• Στην έλλειψη σχεδιασμού και εκτέλεσης έργων ορεινής υδρονομίας, για την ομαλή απαγωγή της μέγιστης πλημμυρικής υδατοπαροχής και τον έλεγχο της στερεομεταφοράς.
Τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετωπιση της πλημμυρογένεσης είναι η εκτέλεση Ορεινών Υδρονομικών Έργων. Πρόκειται για ένα σύστημα τεχνικών, φυτοτεχνικών και αγροτεχνικών έργων, έτσι ώστε να αποτραπεί η διάβρωση των εδαφών και η μεταφορά των υλικών δια μέσου των κοιτών. Τα έργα αυτά είναι: φράγματα στερέωσης της κοίτης (κατά το σύστημα της κλίσης αντιστάθμισης), φράγματα συγκράτησης φερτών υλικών, φράγματα διαλογής, ειδικά φράγματα μείωσης της πλημμυρικής αιχμής, δεξαμενές αποθέσεως φερτών υλικών κ.ά.
Για να αποδίδουν στη χώρα μας τα πεδινά αντιπλημμυρικά έργα θα πρέπει να εκτελεσθούν έργα ορεινής υδρονομίας διαφορετικά είναι καταδικασμένα σε καταστροφή.